Vương quốc Champa tuy đã mất đi nhưng đã để lại cho hậu thế hôm nay một chuổi dài di tích quý giá trên giải đất Duyên hải miền Trung. Trong số đền tháp này thì tháp Po Klaong Garai Ninh Thuận được giới nghiên cứu lịch sử và nghệ thuật đánh giá là ngôi tháp đẹp, còn nguyên vẹn mặc dù đã trải qua nhiều thời gian năm tháng.
Vị trí Tháp Po Klaong Garai
Tọa lạc trên đồi Trầu của phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang – Tháp Chàm tỉnh Ninh Thuận, và cách trung tâm thành phố khoảng chừng 7km về hướng Tây Bắc. Tháp Po Klaong Garai là tên gọi chung của một cụm tháp gồm ba đền tháp: tháp chính (kalan po) cao 20,5m; tháp cổng (Kalan Pabah mbang) cao khoảng 8,56m; tháp lửa (sang cuh yang apuer).
 |
| Phượt Ninh Thuận - Tháp Po Klaong Garai |
Ngôi tháp được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ XII đầu thế kỷ XIII bởi vua Shihavaman (người Việt gọi là Chế Mân) để thờ vị vua Champa Po Klaong Garai (Jaya Simhavarman) – người có nhiều công lao trong thời trị vị Champa – vùng Panduranga.
Kiến trúc thiết kế
Ngôi tháp chính (Kalanpo) được xây dựng với nhiều tầng. Tầng trên là sự lập lại tầng dưới thu nhỏ, cho đến đỉnh là một trụ đá nhọn, biểu tượng là một Linga. Ở các góc tháp lên dần đều là các ụ vuông nhỏ, các góc có gắn tượng thú bằng đá và các hình ngọn lửa bằng gạch nung. Hiện diện trên các mặt tháp có nhiều tượng thờ như tượng Po Klaong Garai, tượng thần Siva và các vị hộ pháp.
Theo hướng từ con đường chính từ dưới chân tháp đi lên qua ngôi tháp cổng. Ngôi tháp chính gồm một cửa chính ra vào quay về hướng Đông, trên cửa là mái vòm có 2 trụ đá lớn khắc chữ Chăm cổ.
Bên trên cửa có phù điêu thần Siva có 6 tay đang uyển chuyển với những điệu múa thần bí. Ba cửa còn lại theo ba hướng Nam, Bắc, Tây là cửa giả có trụ ốp gạch lồi, lõm vào trong. Trên mỗi cửa giả có một tượng thần tư thế thiền.
Bên trong ngôi tháp chính theo hướng nhìn thẳng vào bên trái là tượng bò thần Nandin bằng đá, đầu hướng vào trong tháp. Tiếp tục đi thẳng vào trong chính giữa tháp là tượng thờ bán thân vua Po Klaong Garai. Bên dưới tượng bán thân vua Po Klaong Garai là một Yoni cạnh dài 1m47, cạnh ngang 0m94, trên Yoni là một Linga tròn, phía trên trụ là Linga.
 |
| Phượt Ninh Thuận - Tháp Po Klaong Garai |
Ngoài ra, ở phía sau tháp còn có một ngôi miếu nhỏ thờ một phiến đá. Phía trước tháp còn có nhiều bia đá, Linga ghi lại nhiều cuộc dâng cúng, sự kiện lịch sử cũng như tiến trình đấu tranh của người Chăm vùng Panduranga. Xung quanh tháp được bao quanh bằng một vòng thành và mở hướng ra vào cho tín đồ dâng cúng ở phía nam.
Nhìn chung, đền tháp chính trong cụm tháp Po Klaong Garai là nơi thể hiện đầy đủ nghệ thuật thẩm mỹ theo phong cách muộn thời kỳ ấy.
Phía Nam giữa hai tháp trên là tháp thờ Thần Lửa, cao 9m31. Tháp có 3 cửa thông nhau 3 hướng Đông, Bắc và Nam, riêng phía Nam là cửa sổ. Chức năng tháp để các tu sĩ Bàlamôn, các thầy cúng bày các vật tế lễ và giữ ngọn lửa tế nên người Chăm gọi là Tháp Lửa. Điều đặc biệt là cấu trúc tháp xây mái theo kiểu hình mái nhà (hình giống mái nhà prông ở Tây Nguyên hoặc mái nhà hình thuyền như mặt trên trống đồng).
Ở phía sau tháp chính có 1 miếu thờ tượng Kút hoàng hậu, trong sử ghi tên là Tố Lý. Ở ngoài vòng thành phía Nam quần thể tháp có 1 trụ đá (Linga) cao 2m20. Cũng nằm ngoài vòng thành phía Đông Bắc quần thể tháp có 1 tảng đá bánh ú 3 mặt có chữ có khắc chữ Chăm cổ.
Bên cạnh những công trình đền tháp nguyên thủy này, khi xây dựng nhà trưng bày, sân khấu, tường thành bào quanh … ở chân đồi tháp ở phía đông người ta đã xâ thêm ngôi tháp cổng nhằm thay thế cho ngôi cổng cũ đã không còn đi lên được. Cổng tháp mới có hình lá nhĩ phình ra to tướng đứng trên hai cột chịu lực không cân xứng.
 |
| Phượt Ninh Thuận - Tháp Po Klaong Garai |
Xét về mặt khoa học, phong thủy thì công trình này không hòa hợp với ba đền tháp nguyên thủy. Tuy nhiên, xét về mặt bảo vệ di tích thì nó đóng vai trò tương đối quan trọng để phục vụ cho khách du lịch.
Theo xây dựng theo mô phỏng ngọn núi Meru trong truyền thuyết của Ấn Độ gắn với tục thờ thần Siva và các vị vua thần Chăm. Từ xa, nhìn toàn cảnh kiến trúc cụm đền tháp Po Klaong Garai là bức tranh thiên nhiên hoàn chỉnh. Đặc biệt, cụm đền tháp Po Klaong Garai được xem là một cụm tháp hoàn mỹ đã đạt đến đỉnh cao rực rỡ trong nền nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc Champa một thời vàng son ở Đông Nam Á.
Lễ hội tại tháp Po Klaong Garai
Hằng năm vào ngày cuối tháng 6, ngày 1 tháng 7 tính theo lịch Chăm, (khoảng tháng 9, 10 Dương lịch). Tháp Po Klaong Garai là nơi để đồng bào Chăm tại Ninh Thuận nói riêng và đồng bào trên dải Duyên hải miền Trung xum họp về tổ chức lễ hội Katê. Cùng diễn ra tại đền tháp Po Klaong Garai, đồng bào Chăm còn tổ chức tại đền tháp Po Rome và Po Inư Nưgar một cách trang trọng.
Năm 1979, Bộ Văn hóa Thông tin (này là Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch) đã xếp hạng đền tháp Po Klaong Garai là Di tích Lịch sử Văn hóa Quốc gia.
